Spór o wyspy na Morzu Południowochińskim toczy się głównie na linii chińsko-wietnamskiej, przez ten drugi traktujący działania ChRL jako wpisujące się kolejne próby podporządkowania sobie Wietnamu przez Chiny w czasach dynastycznych. Warto przypomnieć, że do głównych kierunków kolejnych dynastii cesarskich było podporządkowanie Wietnamu.

Północne geograficzne terytoria Wietnamu podporządkowała chińskiemu panowaniu dynastia Han, na południowe terytoria zwierzchność rozciągnęła dynastia Sui, natomiast dynastii Song ta misja się nie udała, a dynastia Ming podporządkowała Wietnam w systemie podporządkowania trybutarnego. Dynastia Ming podporządkowała także powolną ekonomiczną i administracyjną absorpcją graniczące ze współczesnym Wietnamem, Laosem i Kambodżą Junan (chin. upr. 云南 , Yunnan ), tworząc strefę buforową wobec Azji Południowo-wschodniej od lądu przez strategiczne pasmo górskie. (1)

Wietnam wysuwa swoje roszczenia wobec wysp argumentując odkryciem wysp w czasie panowania dynastii Nguyen (XVI-XIX wiek n.e) (2), zapisów dworskich, zapisów holenderskich kompanii handlowych uznających je za należące do Imperium Annam (3), misjonarzy, stworzenie w XVIII wieku firmy Hoang Sa Company eksploatacyjnej zasoby wyspy, zapiski francuskiego admirała d’Estaign, brytyjskiego podróżnika Johna Barrowa.

Postkolonialny charakter roszczeń Wietnamu od Francji i Japonii

Formalne przejęcie wysp nastąpiło w roku 1816 (4) przez cesarza Gia Long, a przejęcie jurysdykcji nad okupowanym przez Francję wyspami Truong sa (Wyspy Spratly) (5) po francuskich Indochinach w 1933 roku. Francuzi uznali swoją zwierzchność nad wyspami 13 kwietnia 1930 roku. (6). Przez okres dziesięciu lat między 1920 a 1930 roku na Truong Sa działały japońskie firmy. (7) Przejęcie przez Francję wysp było oprotestowane przez Republiką Chińską 29 września 1933 roku powołując się na traktat chińsko-francuski z 1887 roku. Japonia okupywała wyspy ponownie w 1939 roku gdzie stacjonowała flota japońska przygotowująca się do ataku na Filipiny. (8) W latach 1945-1946 Republika Chińska wysłała łodzie na wyspy, gdzie napotkała francuski krążownik Chevreud, który krążył w okolicach wyspy Itu Aba, gdzie Francuzi umieścili marker kamienny wskazujący na suwerenność Francji. Rok później w 1947 roku Republika Chińska wysłała kolejny patrol, który usunął marker i ustanowili swój na Itu Aba oraz podporządkowując go prowincji Guangdong. (9) Obecnie jest pod jurysdykcją Tajwanu z roszczeniami ChRL, Wietnamu i Filipin.

W kwietniu 1930 roku Francja ogłosiła zajęcie Nansha oraz formalną aneksję w 1933 roku do prowincji Bai Ria, południowej kolonii Francuskiej Kochinchina, wobec którego protestowały zarówno rząd Japoński, ze względu na eksploatację złóż morskich przez firmy japońskie, Wlk Brytania (10) oraz Chińska Republika rządzonej przez Kuomingtang dystansującej się wobec działań francuskich, powołując się na traktat chińsko-francuski z 1887 roku. W 1939 roku okupywany przez Japonię Tajwan wysunął roszczenia wobec wysp stwierdzając, że wyspy są pod zarządem południowo zachodniego miasta Kaohsiung (chin. 高雄 , pinyin: Gaoxiong).

Po wycofaniu się na Tajwan Kuomintangu, przez krótki okres stacjonowania marynarki wojennej Francji na największej z wysp Taiping Dao 太平島 (wiet. Dao Ba Běnh), rząd Republiki Chińskiej na Tajwanie okupywał wyspy do 1950 roku. (11) Francja przekazała władztwo nad wyspami Hoang Sa (ang. Parcelskimi) 15 października 1950 roku Południowemu Wietnamowi, natomiast wycofując się z Indochin w 1956 roku notyfikowały rządowi filipińskiemu, że Truong Sa uważają nadal jako terytorium francuskie, na co rząd Południowego Wietnamu zareagował komunikatem, iż uważa prawa do wszystkich wysp od czasu przejęcia władzy od Francuzów. (12)

W czasie konferencji w San Francisco Wietnam Południowy zgłosił swoje prawa do obu grup wysp. W 1956 roku doszło do pierwszego konfliktu między Wietnamem Południowym a ChRL, kiedy to wojska tego pierwszego starły się z chińskimi rybakami na Hoang Sa. (13) W 1959 roku ochroną wysp zostało przekazane siłom zbrojnym prowincji Quan Nam, aresztując w tym roku 80 chińskich rybaków na wyspach Cam Tuyen, Duy Mong, Quang Hoa, których uznano za wybieg taktycznych chińczyków. W 1961 roku Prezydent Wietnamu Południowego Ngo Dinh Diem dekretem przekazał jurysdykcję nad wyspami prowincji Thua Thein do Quang Nam nadając im status wsi, a 8 lat później dekretem Premiera została przyłączona do wsi na lądzie Hoa Long. Między 1956 a 1963 Wietnam przyłączył wyspy Song Tu Tay (1961), Truong Sa (1963), An Bang
(1963), Thi Tu i Loai Ta (1963), Song Tu Dong, Song Tu Tay (14).

Wyspy Truong sa (ang. Spratly) według Wietnamu były uwzględnione na mapie Dai Nam Nhat Thong Toan Do, autora Phan Huy Chu z ok. 1838 roku wymieniając je jako wyspy Van Ly Truong Sa. Wyspy Truong Sa Wietnam traktuje jako przejęte terytoria po francuskiej kolonii Kochinchina w 1933 roku i 1945 roku po przegranej Japonii (okupacji od 1941 roku) i wycofaniu z się jej wojsk z tych wysp. Wietnam Południowy zaczął okupywać cześć wysp w 1973 podporządkowując Truong Sa prowincji Phuc Tuy, a w 1975 roku po połączeniu Wietnamu w jedno państwo ponowił okupację wysp wokół Truong Sa (Nansha) czemu próbowała przeszkodzić ChRL (15)

Chińsko-rosyjski kontekst sporów chińsko-wietnamskich

Spór wietnamsko chiński do jurysdykcji nad wyspami ma szerszy historyczny kontekst rywalizacji chińsko-rosyjskiej, czego wyrazem po załamaniu się strategicznej współpracy między mocarstwami w latach 70-tych było poparcie ZSRR dla roszczeń Wietnamskich w wietnamsko-sowieckim Traktacie o Pokoju i Współpracy z 1978 roku. Zawiązanie współpracy z ZSRR w przeszłości a współcześnie potencjalnie innemu mocarstwu, możliwość udostępnienia portów wietnamskich oraz możliwość strategicznego wejścia na basen północno-wschodniego morza chińskiego zagrażając głównym drogom morskim i samym centrom cywilizacyjnym Chin. (16) W 1980 roku Wietnam i ZSRR zaczęły współpracę nad wydobyciem węglowodorów w południowych częściach przy brzegach Wietnamu. (17)

W 1975 roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych Wietnamu wydało białą księgę w której potwierdziła swoje roszczenia wobec wysp Truong Sa jako integralną cześć państwa, która po zrzeczeniu się przez Japonię do nich roszczeń na Konferencji San Francisco oraz przejęciu praw po Kochinchina od Francji, powróciły pod władanie Wietnamu odrzucając roszczeń Filipin, Tajwanu i CRhL. W 1988 roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Socjalistycznej Wietnamu ogłosiło białą księgę przedstawiające mapę, na której archipelag Truong Sa obejmował na zachód po wyspę Bai Phuc Tan (ang. Prince of Wales Bank), na południe po Da Sac Lot (ang. Royal Charlotte Reef).

W 1992 Wietnam zaprotestował wobec podpisanego kontraktu między ChRL a amerykańską firmą Creston Energy, twierdząc, iż plany eksploatacji w pobliżu Vanguard Bank i Bai Phuc Tan jest naruszeniem suwerenności terytorialnej Wietnamu na Zatoce Tonkińskiej jednocześnie udostępniając koncesję British Petroleum (18) w okolicach inwestycji chińsko-amerykańskiej. (19) Wietnam Północny rozpoczął poszukiwania złóż ropy w Zatoce Tonkińskiej już w 1971 roku. (20) Wietnam stał się jednym z większych producentów ropy, produkujący w 2007 roku 350 tysięcy baryłek ropy dziennie przez rosyjsko-wietnamskie joint-venture firmę Vietsovpetro założoną jako joint venture z ZSRR w 1981 roku a wydobywającą z trzech morskich pól naftowych od 1986 roku. (21)

Chińsko-amerykański kontekst sporów chińsko-wietnamskich

Ekspansja Wietnamu na nowe pola pola (22) w 2004 roku w pobliżu chińskiego półwyspu Liuchow przez konsorcjum wietamsko-sinagapursko-malezyjsko-amerykańskie (23) czyni kontrole nad Morzem Wschodnim Wietnamu żywotnym interesem dla jego gospodarki w perspektywie zwiększającego się popytu globalnego na energię ze stron krajów rozwijających się. Umowy eksploatacji przez zachodnie firmy jak brytyjskie British Petrolium i amerykańskie Exxon Mobile złóż wietnamskich spotkało się reakcją ChRL przestrzegającą przed konsekwencjami takich kroków, których byłyby problemy w realizacji ich interesów w kontynentalnych Chinach, czego efektem było wycofanie się z Brytyjczyków z porozumienia. (24) W 1993 roku Wietnam ogłosił licytację 9 bloków wydobywczych, PetroVietanam zaczęło budować instalację na bloku 5-1 Niebieskim Smoku dla Mobile Corp. (25) W wydobyciu nowych złóż w morskiej strefie północnego Wietnamu w skład konsorcjum wchodzą firmy Malezyjskie, Singapuru i USA. W Malezji eksploatacja gazu otrzymała firma Murphy Oil z siedzibą w USA a Sułtanat Brunei wydał licencje holenderskiemu Royal Dutch Shell i francuskiemu France’s Total. (26)

Status quo ante chińsko-wietnamskiego sporu

W 2004 roku ChRL po raz pierwszy podpisała umowę międzypaństwową wykorzystującą prawo morskie ONZ z Wietnamem, ustalając granicę morską między państwami, wyznaczając morską strefy wyłączności ekonomicznej dzieląc na obszary morskie Zatoki Tonkińskiej między oboma państwami (27) wraz z protokołem regulujące kwestie gospodarki morskiej zastępując tym samym wygasłe w 1969 roku umowy bilateralne dotyczące połowów w zatoce z 1957, 1962 i 1963 roku. (28)

Umowa ma charakter techniczny, wyznaczając reguły eksploatacji wspólnych i wyłącznych dla każdej ze stron strefy połowowej, kwestie prawnych, wydzielenia stref połowowych, opłat licencyjnych dla statków, powołania Wspólnego Komitetu ds. Rybołówstwa i kwestii technicznych statków, koordynowania edukacji dotyczącej tych spraw etc.

Umowa ma znaczenie geopolityczne w tym względzie, że instytucjonalizuje sprawy gospodarki wodnej w ramach prawa międzynarodowego oddalając formalnie możliwość wybuchu konfliktu z drugiej strony daje podstawę prawną jako argument do wprowadzenia kontroli militarnej przestrzegania tych umów poprzez zwiększenie patroli marynarki wojennej i straży przybrzeżnej obu państw. Reakcje Pekinu spotkały wspólne roszczenia Wietnamu i Malezji do przedłużenia granic szelfu kontynentalnego w Komisji ONZ ds. Granic Szelfu Kontynentalnego (7 maja 2009 roku). (29)

Spory o panowanie na morzu między ChRL a Wietnamem obrazują aresztowania jednostek rybackich Wietnamu przez chińską straż przybrzeżną. Między 2005 a 2009 roku chińskie siły aresztowały 74 wietnamskie statki rybackie i 714 rybaków w tym 33 łodzie i 373 rybaków, za których zażądała wykupu. W drugą stronę 75 chińskich rybaków zostało aresztowanych w 2009 roku przez Indonezję za połowy w okolicach wysp Natuna oraz 38 wietnamskich rybaków w maju 2009 roku przez Malezję. (30) W grudniu 2009 roku Wietnam ogłosił zakup 6 okrętów podwodnych klasy kilo oraz 12 sztuk samolotów bojowych SU 30MKK od Rosji uzupełniając posiadanych 8 SU-27s i SU-30MKKs. (31)

W 2011 roku 14 kwietnia chińska armia opublikowała korespondencje dyplomatyczną z 1968 roku między oboma państwami, w której Wietnam uznawał panowanie nad wyspami od czasów starożytnych Chin(32). 19 Czerwca w stolicy Wietnamu odbyła się seria protestów anty-chińskich, a także stowarzyszenia wietnamskie w Japonii przeprowadziły tożsame protesty w Tokio kilka dni później 25 czerwca w obronie wietnamskich rybaków i przynależności wysp do Wietnamu. (33)

Eksploatacja złóż morskich dla sporu wietamsko-chińskiego może prowadzić z jednej strony do większej polaryzacji bądź z drugiej strony kooperacji między państwami i stabilizacji w regionie, gdzie eksploatacja Wietnamskich pól może być dla Chin ważnym źródłem nośników energii, na który rośnie stale zapotrzebowanie. Od 2005 roku Chiny, Filipiny i Wietnam przeprowadziły wspólne badania sejsmiczne obejmujące 55 tysięcy metrów kwadratowych obejmujące także sporne wyspy Spratly, których koszty podzieliły trzy firmy państwowe strony China National Offshore Oil Corporation, Philippine National Oil Company oraz Petrovietnam.

Ze względu na samo położenie od linii brzegowych, Wietnam stanowi pierwszą linię sporu o kontrolę nad Xisha (ang. Spratly) z Chinami. Pozycja Wietnamu jako siły równoważącej wpływy Chin z jednej strony z drugiej obecność USA na Filipinach i współpracę z Malezją jest kluczowa dla zachowania status quo ante sporu o panowanie nad szlakami morskimi Morza Południowochińskiego. Wyspy stanowią z punktu widzenia Wietnamu część większego problemu ograniczającego rozwój północnej części wietnamskie linii brzegowej oraz możliwości zamknięcia w granicach morskich Wietnam z północy przez chiński półwysep Liuchow i wyspę Hainan a zatem ograniczenie dostępu do korytarzy morskich, które stanowią podstawę transportu między daleko od siebie położonymi miastami wietnamskimi.

Dalsza część treści w następnym artykule.

AUTOR: Michał Specjalski

Przypisy:

1) Pod. red. Eisenman Joshua, Heginbotham, Mitchel Derek, China and the developing world, An East Gate, Nowy Jork 2007, s. 9-10

2) Mapy Wietnamu autora Do Ba (Dao Phu) w latach w latach 1630-1653 powstała na podstawie map Atlasu Cesarza Hong Duc z tekstem omawiającym wietnamskie ekspedycje na Cat Vang (nazw a Hang Sa) w tamtym czasie.
3) Journal of Batvia, Dutch East India Company w 1634 roku
4) White Paper on the Hoang Sa (Paracel) and Truong Sa (Spratly) Islands part 1 , East Sea Studies, http://nghiencuubiendong.vn/trung tam du lieu bien dong/doc_details/132 white paper on the hoang sa paracel and
truong sa spratly islands part 1 , Dostęp: 19.01.2012
5) Nazwa Tr uong sa (wcześniej używana Bai Cat Vai według Wietnamu zarówno do Spratley i Parcelskich) pojawiło się w dekrecie cesarza Tu Duc w 1867 roku. Teza o tym, że Bai Cat Vai odnosi się do obu wysp jest jednak
podważana. Między innymi przez Heinziga
6) Do wysp rościła prawa także Wlk. Brytania
7) Dzurek J. Daniel, The Spratly Islands Dispute: Who’s On First , w: Maritime Briefing, International Boundaries Research Unit, Wolumen 2, Numer 1, http://hoangsa.org/tailieu/The%20Spratly%20Islands%20Dispute.pdf ,
Dostęp: 07.01.2012
8) Ibid., s.10
9) Ze względu na wojnę domową i wycofanie się Kuomintangu na Tajwan garnizon został usunięty w 1950 roku. Chińczycy wrócili dopiero w 1956 roku
10) Wlk. Brytania rościła prawa do Spratly i w tym Rafy Koralowej Amboyna.

11) Hsin Chih Chen, Review of the French territorial claim on the Spratly islands in 1930 , The Institute of International Relations na Tajwanie, http://iir.nccu.edu.tw/attachments/journal/add/1/36 11 5.pdf , Dostęp: 06.12.2011
12) Dzurek J. Daniel, The Spratly Islands Dispute: Who’s On First , w: Maritime Briefing, International Boundaries Research Unit, Wolumen2, Numer 1, http://hoangsa.org/tailieu/The%20Spratly%20Islands%20Dispute.pdf ,
s.18, Dostęp: 12.01.2012
13) Dzurek J. Daniel, The Spratly Islands Dispute: Who’s On First , w: Maritime Briefing, International Boundaries Research U nit, Wolumen2, Numer 1, http://hoangsa.org/tailieu/The%20Spratly%20Islands%20Dispute.pdf , s.19
, Dostęp: 12.01.2012
14) White Paper on the Hoang Sa (Paracel) and Truong Sa (Spratly) Islands part 1, East Sea Studies, http://nghiencuubiendong.vn/trung tam du lieu bien dong/doc_details/132 white paper on the hoang sa paracel and
truong sa spratly islands part 1 , Dostęp: 19.01.2012
15) Buszynski Leszek, Rising Tension in the South China Sea: Prospects for a resolutionof the issue , Security Challenges,. Volumen 6, Numer 2 (Zima 2010), http://securitychallenges.org.au/ArticlePDFs/vol6no2Buszynski.pdf , s.86 i 88, Dostęp: 18.12.2011

16) Joo Jock Lim, Geo strategy and the South China Sea Basin. Regional balance, maritime issues, future paterns, Singapore University Press, Singapur 1979, s. 11-13
17) Dzurek J. Daniel, The Spratly Islands Dispute: Who’s On First , w: Maritime Briefing, International Boundaries Research Unit, Wolumen2, Numer 1, http://hoangsa.org/tailieu/The%20Spratly%20Islands%20Dispute.pdf ,
s.20, Dostęp: 12.01.2012
18) Lan Do 1 i Lan Tay 1 w Bloku 06.
19) Dzurek J. Daniel, The Spratly Islands Dispute: Who’s On First , w: Maritime Briefing, International Boundaries Research Unit, Wolumen2, Numer 1, http://hoangsa.org/tailieu/The%20Spratly%20Islands%20Dispute.pdf , s.4
, Dostęp: 12.01.2012
20) Dzurek J. Daniel, The Spratly Islands Dispute: Who’s On First , w: Maritime Briefing, International Boundaries Research Unit, Wolumen 2, Numer 1, http://hoangsa.org/tailieu/The%20Spratly%20Islands%20Dispute.pdf , s.20
, Dostęp: 12.01.2012
21) Pola naftowe Biały Tygrys (Bach Ho), Niebieski Smok (Rông Xanh), duży Niedźwiedź (Di Hùng).

22) Pola naftowe Czarny Lew ( Su Tu Den), Złoty Lew ( Su Tu Vang) i Biały Lew (Su Tu Trang).
23) W skład konsorcjum weszły PetroVietnam, Malaysia’s Petronas Carigali, Singapore Petroleum i American Technology.
24) Buszynski Leszek, Rising Tension in the South China Sea: Prospects for a resolutionof the issue, Security Challenges,. Volumen 6, Numer 2 (Zima 2010), http://securitychallenges.org.au/ArticlePDFs/vol6no2Buszynski.pdf , s.89, Dostęp: 20.12.2011
25) Dzurek J. Daniel, The Spratly Islands Dispute: Who’s On First, w: Maritime Briefing, International Boundaries Research Unit, Wolumen2, Numer 1, http://hoangsa.org/tailieu/The%20Spratly%20Islands%20Dispute.pdf , s. 36 , Dostęp: 12.01.2012
26) Ibid., s. 89, 20.12.2011
27) 羽田哲 , Research of Establishment and Delimitation of Cross Strait Territorial Sea, http://www.airitilibrary.com/searchdetail.aspx?DocIDs=U0001 0406201013422600 , Dostęp: 07.12.2011
28) Nguyễn Bá Diến, Về việc ký kết hiệp định hợp tác nghề cáở vịnh Bắc Bộ giữa Việt Nam vŕ Trung Quốc (Dotyczące umów współpracy rybołówstwa między Wietnamem a Chinami), Tạp chí Khoa học ĐHQGHN (Czasopismo
Wietnamskiego Uniwersytetu Narodowego w Hanoi), Nr. 25 (2009) s. 74-86,
http://tainguyenso.vnu.edu.vn/xmlui/bitstream/handle/123456789/436/b2.pdf?sequence=1 , Dostęp: 08.12.2011

29) Ibid., s 90, Dostęp: 22.11.2011
30) Ibid., s.91, Dostęp: 22.12.2011
31) Ibid., s.94, Dostęp: 22.12.2011
32) Hongkong China News Agency, http://www.hkcna.hk/content/2011/0614/102452.shtml , 07.12.2011
33) Hongkong China News Agency, http://www.hkcna.hk/content/2011/0625 /104027.shtml , Dostęp: 06.12.2011